Spada u ona područja Srbije koja svojim prirodnim vrednostima i spomeničkim lepotama privlače pažnju već vekovima.
31.03.2017.
31.03.2017.
Ovčarsko-kablarska klisura spada u red onih područja u Srbiji koja su poznata široj javnosti po svojim prirodnim lepotama i spomeničkim vrednostima, koja privlače pažnju već vekovima. Osnovno prirodno obeležje klisure čini reljef, a pre svega upečativljivi masivi Ovčara i Kablara, po kojima je i dobila ime. Malo koja klisura u Srbiji je ukrašena tako uklještenim meandrima ili termalnim izvorima kao ova. Ogrnuta u lepe i tajanstvene šume, sa nezaboravnim pejzažima, još je lepša kad njeno nebo zapara orao ili kliktaj sivog sokola.
FLORA
Najveću površinu čine šume i šumska zemljišta. Sa svojom raznovrsnom vegetacijom predstavlja pravi „muzej u prirodi“, u kome su prisutne višestruke kombinacije zajedničkog života biološki različitih vrsta drveća. Naizraženiji pojas šuma u klisuri je hrastov pojas, unutar kog su očuvane termofilne šumske zajednice. To su površine pod šumom hrastova sladuna i cera (Quercetum frainetto-cerris). Na krečnjacima u istom pojasu kao osnovni tip se javljašuma cera i graba (Quercetum cerris-carpinetosum orientalis). Na grebenima i međudolinskim kosama srećemo kitnjakovu šumu tipa: Quercetum petraea, a u uvalama i na strmim osojnim stranama brdsku bukovu šumu (Fagetum submontanum). Na većim nadmorskim visinama, iznad 800 m, brdska bukova šuma prelazi u planinsku (Fagetum moesiacae montanum). Kao i u većini klisura Srbije i ovde je karakteristična pojava inverzije vegetacije: u nižim delovima nalaze se mezofilnije a u najvišim, termofilniji tipovi šuma. Izuzetna primer ove pojave je i dobro očuvana reliktna zajednica javora, graba i bukve (Aceri-Ostryo-Fagetum). Povećana vlaga vazduha i ukupna zaklonjenost u krečnjačkim uvalama, kroz koje protiču brojni potoci, su omogućili bujan razvitak vegetacije sa mnoštvom drvenastih vrsta.1.Orchis simia
Jedna od glavnih odlika klisura, pa i ove, je da su one refugijumi retke i reliktne flore i vegetacije. U grupu reliktnih zajednica izuzetno važno mesto zauzimaju ostaci šume crnog bora, koji se nalaze na okomitim krečnjačkim stenama Ovčara na oko 900 m.n.v. Bežeći od konkurencije drugih vrsta, crni bor je na krečnjačkoj litici očuvao svoje prirodno stanište. Unutar klisure, odmah ispod strmih krečnjačkih litica i grebena planine Kablar, očuvala se još jedna reliktna biljna zajednica sa specifičnom fitoklimom i zemljištem pod nazivom Rusci aculeati-Quercetum mixtum, gde se u prizemnom spratu javlja kostrika (Ruscus aculeatus).
2.Ophrys apifera
Najvažnije za ovu klisuru, bilo da se radi o izdanačkim šumama, ili o šibljačkim formacijama, u hrastovom ili prelaznom hrastovo-bukovom pojasu je prisustvo reliktnih vrsta iz perioda tercijara kao što su: crni grab (Ostrya carpinifolia), cer (Quercus cerris), hrast kitnjak (Quercus petraeae), crni jasen (Fraxinus ornus), klen (Acer campestre), sitnilisna lipa (Tilia parvifolia), ruj (Cotinus coggygria), dren (Cornus mas), kalina (Ligustrum vulgare), pavit (Clematis vitalba), kurika (Evonymus verrucosa) i druge, tako da u nacionalnom okviru ima velikog značaja kao refugijalno stanište retkih i reliktnih biljnih vrsta i doprinosi očuvanju i povećanju genetskog, specijskog i ekosistemskog diverziteta.
Ovčarsko-kablarska klisura predstavlja jedno od retkih mesta u Srbiji gde se može sresti veliki broj vrsta divljih orhideja. Do sada je poznato 19 vrsta koje krase floru klisure. Neke od najpoznatijih vrsta su kaćunak (Orchis morio) , kaćun (Orchis simia), mačkovo uvo (Ophris cornuta), pčelica (Orchis apifera) i druge.
FAUNA
Ptice su najznačajnija životinjska grupa područja Ovčarsko-kablarske klisure. Bogatstvo ptičijeg sveta uslovljeno je nizom ekoloških uslova, od kojih je jedan od najvažnijih relativno dobra očuvanost raznovrsnih staništa. Po svom značaju posebno se ističu raznovrsna šumska staništa, stene i litice. Takođe, od velikog značaja su vodena staništa, naročito tokom migracije i perioda zimovanja za brojne vrste ptica.Fauna ptica
OKK je na osnovu bogatstva faune ptica prepoznata kao međunarodno značajno područje za ptice, tj. IBA (Important Bird Area) područje. Pruža utočište retkim i ugroženim vrstama ptica, tj. vrsta koje imaju nepovoljan status zaštite u Evropi a kojima se glavnica populacije nalazi izvan Evrope. Samim tim, deo je ekološke mreže Republike Srbije i uvršćena u program Natura 2000, koja čini okosnicu Evropske Unije ka očuvanju prirode i biološke raznovrsnosti. Površina IBA obuhvata 6, 174 ha zaštićenog područja. U Ovčarsko-kablarskoj klisuri do sada je zabeleženo prisustvo 160 vrsta ptica. Ukupan broj poznatih gnezdarica je 101, dok savremena fauna ptica Ovčarsko-kablarske klisure broji 98 vrsta. Sa aspekta zaštite, najznačajnije vrste ptica gnezdarica Ovčarsko-kablarske klisure su: prdavac (Crex crex), siva žuna (Picus viridis), crna žuna (Dryocopus martius), zelena žuna (Picus viridis), sivi soko (Falco peregrinus), osičar (Pernis apivorus), buljina (Bubo bubo). Posebnom pažnjom pleni sivi soko, najbrži lovac među pticama grabljivicama, čiji je poslednji par na teritoriji Čačka je opstao upravo ovde. Nekada znatno brojniji, sivi soko je poslednjih 10 godina sve više proganjan od strane čoveka, što je dovelo rapidnog opadanja njegove brojnosti širom Srbije. Tako se populacija u Čačku od 4 para svela na svega jedan par, koji i dalje opstaje u Ovčarsko-Kablarskoj klisuri. Glavni plen sivog sokola su golubovi, koje lovi isključivo u letu, okomito se obrušavajući sa velikih visina. To ga čini posebno omraženim od strane golubara, čije proganjanje predstavlja najveći faktor ugroženosti za ovu vrstu.
Tokom jesenjeg perioda, kada je migracija ptica u punom jeku, kao i zimskog perioda, u Ovčarsko-kablarskoj klisuri se mogu posmatrati brojne nesvakidašnje vrste ptica koje nisu deo lokalne faune ptica. Crna roda (Ciconia nogra), belorepan (Haliaeetus albicilla), veliki labud (Cygnus cygnus).
Na području Ovčarsko-kablarske klisure živi oko 40 vrsta sisara. Sve vrste imaju veliki ekološki, biogenetski, faunistički, naučni, lovni i drugi značaj. Sa aspekta zaštite posebno su značajne vrste od međunarodnog i nacionalnog značaja. Najznačajniji predstavnik ove životinjske grupe, sa aspekta međunarodne i nacionalne zaštite, je svakako vidra (Lutra lutra), koja je ugrožena vrsta širom Evrope. Najveći ugrožavajući faktor po ovu vrstu predstavlja narušavanje i nestanak odgovarajućeg staništa, pa se kao najbolja mera zaštite predlaže obrazovanje posebnih područja za zaštitu. Sprovođenjem odgovarajućih mera zaštite u Ovčarsko-kablarskoj klisuri stvoreni su uslovi za opstanak vidre na ovom području. Takođe u grupu vrsta, kojima je neophodna zaštita njihovih staništa, spada i veliki (Rhinolophus ferrumequinum) i mali (Rhinolophus hipposideros) potkovičar, dugouhi večernjak (Myotis bechsteinii) i veliki mišouhi večernjak (Myotis myotis).
Fauna sisara
Divlja mačka (Felix silvestris) je jedna od najređih i najugroženijih vrsta sisara i jedina vrsta iz porodice mačaka koja naseljava ovo područje. Ova, nekada brojna i široko rasprostranjena vrsta, je usled nekontrolisanog izlovljavanja izčezla iz faune mnogih krajeva Srbije. Zahvaljujući potpune zabrane lova u zaštićenom području, ova tajnovita životinja i dalje krasi faunu Ovčarsko-kablarske klisure.
Fauna vodozemaca
Faunu gmizavaca krasi 4 vrste guštera i 5 vrsta zmija i 2 vrste kornjača. Jedina otrovnica ovog područja je poskok (Vipera ammodytes), koji je inače i najotrovnija vrsta zmija u Evropi. Poskok je naročito brojan na osunčanim kamenitim padinama i siparima Kablara, dok je sa ovčarske strane klisure malobrojan. Najznačajnije vrste u fauni gmizavaca sa aspekta zaštite su šumska kornjača (Testudo hermanni) i barska kornjača (Emys orbicularis). Obe vrste su značajno ugrožene širom Evrope i zahtevaju posebnu zaštitu staništa određivanjem i održivim upravljanjem posebnih područja pod zaštitom (Special Areas of Conservation). Jedna od interesantnijih vrsta guštera ovog područja je kratkonogi gušter (Ablepharus kitaibelii). Ova skrovita vrsta guštera ima veoma redukovane ekstremitete koje skoro i ne koristi, tako da se kreće zmijolikim pokretima tela. Aktivan je u sumrak i glavna hrana su mu isekti i sitni puževi.
Fauna gmizavaca
Vodozemci su najmalobrojnija grupa kičmenjaka u fauni Ovčarsko-kablarske klisure. Do sada je registrovano 9 vrsta, od kojih su najzačajnije sa evropskog i nacionalnog aspekta zaštite alpski mrmoljak (Ichtyosaura alpestris) i žutotrbi mukač (Bombina bombina). Obe vrste imaju slične stanišne zahteve. Žive u šumskim ekosistemima i koriste privremene bare i vodene bazene za razmnožavanje.
Fauna riba
Zapadna Morava, sa svojim prepoznatljivim meandrima i kompleksom jezera predstavlja najvažniju hidrološku komponentu područja. Ovčarsko-kablarska klisura obuhvata 14 km rečnog toka Zapadne Morave. Pregrađivanjem toka Zapadne Morave sa dve betonske brane nastala su akumulaciona jezera Međuvršje i jezero Ovčar. U vodama zaštićenog područja evidentirano je 34 vrste riba iz 9 porodica. Od ukupnog broja registrovanih vrsta, njih 28 spada u izvornu faunu riba ovog područja, dok je 6 vrsta introdukovano (sivi tolstolobik, babuška, amur, amurski čebačok, sunčica, američki somić). Ova jezera su od vajkada poznata kao atraktivna mesta za ribolov i bogata su pre svega šaranskim vrstama riba. Najzastupljeni šaranske ribe su: šaran, babuška, deverika, skobalj i druge. Potočna pastrmka prisutna je u zaštićenom području jedino u Banjskom potoku. Ovaj vodotok, dužine 5 km, je u 2012. godini poribljen sa mlađi pastrmke i uveden je poseban monitoring kako bi se osigurao opstanak ove vrste na području Ovčarsko-kablarske klisure. Vrste čije su populacije ranije bile brojne i široko rasprostranjene u vodama klisure, a danas su prisutne samo u tragovima ili su u potpunosti iščezle su: linjak (Tinca tinca), crvenperka (Scardinius erythrophthalmus), veliki vretenar (Zingelzingel) i manić (Lota lota). Krajem dvadesetog veka, intenzivnim ribolovom, neadekvatnim poribljavanjem i promenom uslova životne sredine značajno su poremećeni ekološki odnosi u vodama Ovčarsko-kablarske klisure, što je i dovelo do opadanja brojnosti i nestanka ovih riba. Linjak i veliki vretenar su ugrožene i strogo zaštićene vrste u Srbiji, za koje su potrebni posebni programi zaštite radi osiguravanja njihovog opstanaka.
Fauna dnevnih leptira
Faunu Ovčarsko-kablarske klisure krasi preko 70 vrsta dnevnih leptira, grupisanih u okviru pet porodica, odnosno 50 rodova, što predstavlja preko 35% svih vrsta dnevnih leptira zabeležinih u Srbiji. Veliki broj vrsta koji nastanjuje ovo područje ima neki od statusa ugroženih taksona kod nas, dok su određene vrste navedene kao ugrožene na nivou cele Evrope.
MANASTIRI
Pored prirodnih lepota, turistički potencijal Ovčarsko-kablarske klisure predstavlja i veliki broj pravoslavnih manastira okruženih šumama, vodom i stenama. Zbog postojanja deset manastira i dva sveta mesta u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, ona je poznata i kao „Srpska Sveta Gora“.Manastir Blagoveštenje
Manastir Blagoveštenje nalazi se na blagoj uzvišici iznad naselja Ovčar Banje. Ovo je jedan od retkih manastira u Ovčarsko-kablarskoj klisuri za koji se tačno zna kada je podignut i ko su bili ktitori. Natpis iznad ulaza u crkvu, govori da je hram podignut 1601/02. Hram je izgrađen u raškom graditeljskom stilu i svojom arhitekturom je posle manastira Sv. Trojica, najlepši manastir u Ovčarsko-kablarskoj klisuri.
Manastir poseduje jednu od najstarijih knjiga, Blagoveštenjsko jevanđelje, nastalo 1372. godine. U svojoj riznici čuva i štampano četvorojevanđelje iz 1552. godine. U njemu je svojevremeno zamonašen Patrijarh Pavle.
Manastir Ilinje
Manastir Ilinje nalazi se iznad manastira Blagoveštenje. Ne postoje podaci o tome kada je nastao i ko je podigao ovaj manastir. Obzirom da je blizu manastira Blagoveštenje, pretpostavlja se da su ga blagoveštenjski monasi u svom usponu podigli kao svoj metoh. Sadašnji Manastir je 1938. godine sagrađen na temeljima starog manastira.
Manastir Jovanje
Manastir Jovanje se nalazi na levoj obali reke Zapadne Morave, na njenom najvećem meandru. Niko sa sigurnošću ne može reći ko je i kada sagradio Jovanje. Stara crkva posvećena Svetom Jovanu potopljena je 1954. godine prilikom gradnje hidroelektrane. Mnogobrojna pustošenja i rušenja koja je ovaj manastir pretrpeo, potpuno su uništila gotovo sve tragove prvobitnog manastira. Tako je nestala i riznica nekada velikog hrama. Najvredniji predmeti u riznici su dve prestone ikone iz 1850. godine.
Današnji manastir Jovanje projektovan je tako da spaja stare i nove obrasce u sakralnom graditeljstvu, dajući celini Ovčarsko-Kablarskih manastira jedno novo ostvarenje.
Kađenica
Na desnoj obali Zapadne Morave, kilometar uzvodno od Ovčar Banje, nalazi se pećina Kađenica. Prilaz pećini je uređen, a glavna dvorana, sa naznakom pećinskog nakita, istovremeno je i sakralno-spomenički prostor. Dva kamena sarkofaga i Hristovo raspeće obeležavaju nemio događaj iz vremena Hadži-Prodanove bune 1814. godine. U pećinu se u tim krvavim vremenima, sakrio zbeg naroda iz okolnih sela. Turci su ih otkrili, na ulaz nagomilali granje i slamu i zapalili. Sav narod se ugušio kadom, tj. dimom. Od tada se ovo mesto zove Kađenica.
Manastir Nikolje
Manastir Nikolje, najstarija crkva među Ovčarsko-kablarskim manastirima, podignut je na padinama Kablara, na levoj obali Zapadne Morave. Na osnovu arhitektonskih karakteristika, pretpostavlja se da potiče iz srednjeg veka, najverovatnije kraja 14. odnosno početka 15. veka. U riznici manastira Nikolje čuva se najznačajnija rukopisana knjiga u srpskoj kulturi napisana početkom 17. veka, Karansko jevanđelje.
U Nikolju je nekada živelo i do 300 kaluđera. U njemu se od Turaka krio i Miloš Obrenović sa porodicom. On je u porti 1817. godine sagradio konak koji i danas postoji i nosi njegovo ime.
Manastir Preobraženje
Manastir Preobraženje danas se nalazi sa desne strane Zapadne Morave, na severnim obroncima Ovčara. Naspram manastira, preko reke, smeštena je železnička stanica u Ovčar Banji, na mestu gde se nekada nalazio manastir, ispod litica Kablara. Prvi pomen manastira Preobraženja u pisanim izvorima, vezan je za 1525. godinu. Stari manastir Preobraženje je porušen, odobrenjem vladike žičkog Save, kako bi se izgradila železnička pruga prema Užicu. Episkop Nikolaj Velimirović je 1938. godine pokrenuo inicijativu za izgradnju novog manastira Preobraženje. U ovom manastiru život je organizovan po svetogorskom pravilu, što znači da nema ni parohiju, ni imovinu, već mu je uloga misionarska.
Savinje
Podno najstrmijih litica Kablara, u kamenom udubljenju, izvire voda. Veruje se da voda, nazvana Savinom, leči vid i glavobolju. U blizini izvora 1938. godine, podignuta je mala crkva pod stenom. U njoj o praznicima, bogosluženje vrše monasi iz manastira Preobraženje.
Sretenje
Manastir Sretenje se nalazi u izuzetnom prirodnom okruženju, na zaravni ispod vrha Ovčara. Na osnovu dosadašnjih istraživanja veruje se da je manastir nastao u 16. veku i u više navrata tokom prošlih vremena bio je rušen i spaljivan. Obnovljen je tek u 19. veku, zahvaljujući monahu, a kasnije i vladici Nikiforu Maksimoviću. Od rukopisnih knjiga sačuvanih do danas u Sretenju, preostale su svega tri: Jevanđelje, Bogorodičini kanoni i Minej za mesec jun, koji je značajan jer sadrži Službu knezu Lazaru, kao delo naše crkvene književnosti. Od riznički kovanih predmeta i starina, čuvaju se mermerna krstionica i rozeta iz 17. veka i ikona Presvete Bogorodice iz 18. veka.
Manastir Sv. Trojice
Crkva manastira Sv. Trojice je po svojoj arhitekturi najlepši hram u Ovčarsko-Kablarskoj klisuri, smešten na jugozapadnim šumovitim padinama Ovčara. Nije utvrđeno ko je i kada podigao manastir. Na osnovu dosadašnjih saznanja koji se oslanjaju na turske popise, ovaj manastir potiče iz druge polovine 16. veka. I ovaj manastir je pretrpeo stradanja krajem 17. veka, kao i ostali manastiri u Srbiji. U manastiru Sv. Trojice nalazi se jedan veliki, prestoni zlatom i srmom izvezen krst od velike umetničke vrednosti. Pored tog krsta, u manastiru Sv. Trojice nalaze se dve jedinstvene retke prestone ikone – Spasiteljeva i Bogorodičina – od antičke vrednosti.
Uspenje
Na uzvišenju iznad manastira Jovanje, nalazi se manastir Uspenje koji je vidljiv sa svih strana klisure. U turskim izvorima pominje se 1536. godine. Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Na ovom mestu je nekada postojala kula sa zvonikom visoka oko 30 metara. Pretpostavlja se da su kulu porušili Turci istovremeno kada i Jovanje. Vladika Nikolaj je na ovom mestu zatekao samo ruševine. Po njegovoj želji izgrađena je nova crkva manastira Uspenja, 1939. godine, kao verna kopija crkve Sv. Caru Konstantinu i Jeleni u Ohridu. Prvobitni ikonostas uništili su Bugari 1943. godine. Manastir je ponovo obnovljen 1998. godine, a 2004. je nastanjen monahinjama.
Manastirski hram ima nekoliko osobenosti koje se retko viđaju u drugim srpskim pravoslavnim crkvama. Crkva manastira Uspenja ima veoma mali broj prozora uskog pravougaonog oblika, bez ikakvih ukrasa. Crkva nikada nije bila živopisana. U manastirskom hramu zapravo postoje dve crkve koje imaju, jednu, zajedničku pripratu. Levi deo hrama posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice, a desni Sedmorici efeskih mučenika.
Manastir Vavedenje
Manastir Vavedenje je podignut na samom početku klisure. Stilske karakteristike originalnih delova hrama govore da je ovaj manastir nastao u 16. veku. Ikonostas manastira Vavedenje čine, između ostalih, ikone Nikole Apostolovića Bogorodica sa Hristom i Isus Hristos. Sačuvane su i pozlaćene carske dveri na kojima je predstava Blagovesti. Skromnu umetničku celinu koju čini ikonostas ovog manastira dopunjuju ikone koje su ostale sačuvane.
Manastir Vaznesenje
Manastir Vaznesenje podignut je na severnim padinama Ovčara. Zahvaljujući jednom rukopisnom jevanđelju, koje je napisano u Vaznesenju 1570. godine, sigurni smo da je manastir postojao u 16. veku. Manastir je najverovatnije stradao, kao i većina drugih manastira u klisuri, za vreme Velike seobe 1690. godine. Nakon više neuspešnih pokušaja obnavljanja, tek je tridesetih godina 20. veka, episkop Nikolaj Velimirović krenuo u obnovu ovog manastira.
Info i forografije: JU Turistička organizacija Čačka
